Nabycie prawa do nieruchomości w drodze zapisu
Zapis jest instytucją prawną regulowaną prawem spadkowym49. Polega on na tym. że spadkodawca przez rozrządzenie testamentowe zobowiązuje spadkobiercę ustawowego lub testamentowego bądź też zapisobiercę (tzw. dalszym zapisie) do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby 50.
Z przepisu art. 968 KC wynika, że zapis może ustanowić jedynie spadkodawca i jedynie w testamencie. Nie musi to być przy tym testament powołujący spadkobiercę do spadku. Może on ograniczać się do ustanowienia zapisu tj. do zobowiązania spadkobiercy ustawowego lub też testamentowego do spełnienia określonego świadczenia na rzecz oznaczonej osoby fizycznej lub prawnej.
Różnica między dziedziczeniem (spadkobraniem) a zapisobraniem polega przede wszystkim na tym, że o ile spadkobierca wchodzi w prawa i obowiązki zmarłego spadkodawcy z chwilą jego śmierci, czyli z chwilą otwarcia spadku, to zapisobierca uzyskuje z zapisu jedynie korzyść, której może domagać się od spadkobiercy obciążonego zapisem dopiero po ogłoszeniu testamentu. Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisu ograniczona jest do wartości stanu czynnego spadku 51, zaś zapisobiercy obciążonego dalszym zapisem wartością jego własnego zapisu. Spadkodawca nie może wykorzystać instytucji zapisu do obciążenia majątkowego osoby trzeciej nie odnoszącej korzyści z tytułu dziedziczenia czy też zapisobrania.
Przedmiotem zapisu może być każde świadczenie o charakterze majątkowym. Może to być dla przykładu zobowiązanie do świadczenia polegającego na zapłacie określonej sumy pieniężnej czy też zwolnienia z długu, do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości lub też tylko co do gatunku, jak również zobowiązanie do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego. Gdy chodzi o świadczenia takie jak przeniesienie własności rzeczy (w tym nieruchomości), to istnieje zobowiązanie dotyczące rzeczy wchodzącej w skład spadku. Przepisy regulujące instytucję zapisu nie wyłączają jednak możliwości ustanowienia zapisu rzeczy, która do spadku nie należy np. stanowi własność spadkobiercy obciążonego zapisem. Wprawdzie art. 976 KC przewiduje bezskuteczność zapisu rzeczy oznaczonej co to tożsamości (np. nieruchomości), nie należącej do spadku, jednakże bezskuteczność tę spadkodawca może wyłączyć. W takim wypadku spadkobierca obciążony zapisem ma obowiązek przeniesienia własności rzeczy stanowiącej jego własność względnie podjęcia działań zmierzających do nabycia rzeczy oznaczonej przez spadkodawcę. Jeżeli staranie o nabycie rzeczy nie doprowadzi do pozytywnego wyniku z przyczyn niezależnych od zobowiązanego (na skutek okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada), zachodzi niemożliwość świadczenia. W tym przypadku jego zobowiązanie wygasa, chyba że spadkodawca postanowi, iż w takim wypadku obciążony ma obowiązek zapłaty określonej sumy pieniężnej. Suma pieniężna nie musi być przy tym ściśle określona kwotowo, a może być oznaczona jako równowartość określonej nieruchomości. Zapis dotyczący nieruchomości może polegać także na zobowiązaniu spadkobiercy do ustanowienia na rzecz zapisobiercy odrębnej własności lokalu z zachowaniem warunków określonych w obowiązujących przepisach, jak również do przeniesienia udziału we własności tej nieruchomości.
W uzasadnieniu tej uchwały SN wskazał, że wykonanie takiego zapisu powinno nastąpić w drodze umowy spadkobiercy z zapisobiercą. Podkreślić należy, jako rzecz oczywistą, że umowa musiałaby być zawarta w formie aktu notarialnego i musiałby nastąpić wpis do księgi wieczystej.
Obowiązku zawarcia umowy przenoszącej własność nieruchomości ze spadkobiercy na rzecz zapisobiercy oraz formy, w jakiej winna być ona sporządzona, dotyczy uchw. SN52, w której zajął stanowisko, że:
" W sytuacji, gdy osoba, na której rzecz uczyniony został zapis nieruchomości, przyjęła go przez objęcie w posiadanie przedmiotu zapisu, lecz odmawia zawarcia ze spadkobiercą obciążonym tym zapisem umowy w formie aktu notarialnego przenoszącej na nią własność tej nieruchomości, spadkobierca uprawniony jest do żądania w drodze powództwa, aby sąd stwierdził obowiązek zapisobiercy do złożenia oznaczonego oświadczenia woli".
Wart. 981 KC określony został termin, z upływem którego przedawnia się roszczenie z tytułu zapisu. Przepis ten stanowiący, że roszczenie przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu, odnosi się tylko do żądania spełnienia świadczenia wynikającego z zapisu. Nie dotyczy on natomiast roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów. Do nich stosuje się odpowiednio zgodnie z art. 977 KC przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy, czyli przepisy art. 224-227 i 229 KC.
W świetle aktualnego stanu prawnego dopuszczalne jest też obciążenie spadkobiercy dziedziczącego gospodarstwo rolne zapisem, z którego wynika obowiązek przeniesienia na zapisobiercę własności gospodarstwa lub jego części. Obowiązuje jednak zawarte w art. 1067 § 2 KC zastrzeżenie, że jeśli wykonanie zapisu prowadziłoby do podziału gospodarstwa rolnego (lub wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej), sprzecznego z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, spadkobierca zobowiązany do wykonania zapisu, może żądać zamiany przedmiotu zapisu na świadczenie pieniężne.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.